Bevrijdingsfietsroute lang

Fiets langs sporen van oorlog en bevrijding

Eind oktober 1944 werd de gemeente Roosendaal bevrijd van de Duitse bezetter. Britse en Canadese militairen vochten voor onze vrijheid en met name de Britse militairen van het 49th West Riding Infantry, ook wel de Polar Bear Division genoemd. Hun inzet en opoffering maakten een einde aan vijf jaar onderdrukking. Deze fietsroute leidt je langs de sporen van oorlog, naar tastbare beschadigingen en oorlogsgraven, maar ook naar monumenten van vrijheid en vrede en herkenningspunten die herinneren aan slachtoffers. De oorlog mag nooit vergeten worden.

Felle gevechten in en om Nispen gingen vooraf aan de bevrijding door de 49th West Riding Infantry Division op 26 oktober 1944. Zelfs nadat de Duitse troepen waren teruggedreven, bleven zij uit de richting van Roosendaal granaten afvuren op Nispen, wat opnieuw slachtoffers eiste. Ter herinnering aan de 22 burgerslachtoffers staat sinds 1946 aan de Heijbeeksestraat de Vredeskapel, een ontwerp van de gerenommeerde architect Joseph Cuypers. Het monument naast de ingang van de kapel herdenkt de 50-jarige bevrijding. De kerktoren van het dorp liep tijdens de oorlog ernstige schade op en moest later herbouwd worden. Op de Rooms-Katholieke Begraafplaats achter de kerk vind je het Nederlandse Oorlogsgraf van verzetsstrijder A. H. Coenraads. Aan het begin van de Bergsebaan zijn in het wegdek nog sporen van de oorlog zichtbaar in de vorm van een aspergeversperring. In de gleuven van deze versperring konden ijzeren staven worden gestoken om vijandige voertuigen tegen te houden.

Op de route naar Wouwse Plantage passeer je het gebied waar in oktober 1944 een van de bloedigste strijdtonelen in West-Brabant plaatsvond. Britse en Canadese militairen waren verwikkeld in een grote tankslag met de Duitsers. Na vier dagen van strijd, waarbij de kerk ernstig beschadigd raakte, werd het dorp op 27 oktober bevrijd. Een baileybrug werd over de Zoom geplaatst, zodat de Canadese troepen verder konden trekken om Bergen op Zoom te bevrijden. Vlak voor je de Plantagebaan oversteekt staat het 'Monument voor Vrijheid' dat in 2019 is geplaatst ter ere van 75 jaar vrijheid.

Aan de Ruytershoveweg in Bergen op Zoom bevinden zich twee militaire erevelden. Op de Canadese oorlogsbegraafplaats liggen 1116 voornamelijk Canadese militairen uit de Tweede Wereldoorlog begraven. Het merendeel van hen is omgekomen bij de Slag om de Schelde eind 1944 en bij gevechten in Noord-Brabant. Ook vind je hier het graf van een Nederlandse piloot in dienst van de R.A.F., 1ste Luitenant Vlieger J.G.C. Koes.
Het Britse ereveld herbergt de graven van 1296 gesneuvelde militairen, waarvan zeven uit de Eerste Wereldoorlog. Het grootste gedeelte van de (overwegend Britse) gesneuvelden kwam om tijdens de gevechten rondom de Schelde en bij de bevrijding van het zuidwesten van Nederland.

Tijdens de oorlog diende een groot deel van het psychiatrisch centrum Vrederust als veldhospitaal voor de Duitse Kriegsmarine. Na de oorlog werden hier evacués uit Zeeland en de directe omgeving opgevangen.

Op 29 oktober 1944 werd Moerstraten bevrijd. Huizen en boerderijen werden verwoest en de kerk en pastorie liepen ernstige schade op. Negen Canadese militairen kwamen hierbij om het leven. Zij werden begraven in een veldgraf waar later op initiatief van theologiestudent C. van Bavel uit Moerstraten een gedenkteken is opgericht. Op 26 augustus 1945 werd dit monument, gemaakt door Umberto Mion uit Bergen op Zoom, onthuld door luitenant-kolonel Cromb, hoofd van een Canadese delegatie. Daarmee is dit het eerste oorlogsmonument ter herinnering aan de Tweede Wereldoorlog in Nederland. In het midden van het monument ligt een grafsteen met de namen van de gevallen militairen. Op de achtergrond is een hoog oprijzend kruis geplaatst, met in het hart het embleem van de Canadese strijdkrachten. Aan de voet van het kruis is een gedenkplaat aangebracht.
 
Het dorp Heerle werd ook bevrijd op 29 oktober 1944. Ter nagedachtenis aan de burgerslachtoffers is aan de zijgevel van de tijdens de oorlog zwaar beschadigde Gertrudiskerk een bronzen plaquette bevestigd. De plaquette is ontworpen door Johan Werz uit Roosendaal. Tot de slachtoffers behoorden onder anderen de broers Peter (17) en Frans (19), die op Dolle Dinsdag zonder pardon door vluchtende Duitsers werden neergeschoten.

De bevrijding van Wouw op 28 oktober door Britse soldaten van de 11th Royal Scots Fusiliers werd voorafgegaan door hevige gevechten. Een aantal Engelse bevrijders en burgers kwam om het leven. Vrijwel geen enkel huis bleef onbeschadigd. Een gevelsteen aan Markt 10 herinnert aan de herbouw van dit pand. De toren van de Sint-Lambertuskerk werd op 27 oktober opgeblazen, waarbij het prachtige koorgestoelte werd verwoest. De houten beelden van het koorgestoelte bleven echter onbeschadigd; ze waren kort daarvoor begraven achter de voormalige brouwerij De Ster (Markt 27). Na de oorlog is de kerk helemaal hersteld. In de 28 oktoberstraat staat het monument 'Bevrijding' van Hanneke Mols uit 1996, bestaande uit vier ringen. Op het kerkhof aan de Wouwse Doeldreef bevindt zich het graf van de 26-jarige soldaat Cornelis van Dorst, die op 25 mei 1940 in Oostende overleed, vermoedelijk terwijl hij probeerde naar Engeland te vluchten. Op 27 februari 1945 trof een V1-raket, afgevuurd door Duitse troepen op de haven van Antwerpen, de Doeldreef en eiste zeven levens.

Via de Burgemeester Freijterslaan fiets je Roosendaal in. De latere burgemeester A.M.F. Freijters, die tijdens de oorlogsjaren gemeentesecretaris was, was ook actief in het verzet. Aan de Wouwseweg 36 bevindt zich de voormalige directeurswoning van de Landbouwwinterschool. In het voorjaar van 1944 was dit de locatie van een buitenkamp van concentratiekamp Vught. Gevangenen die daar tewerkgesteld waren, werden ingezet voor het graven van een tankgracht rond Roosendaal. Na de vernietiging van de brug over de Watermolenbeek/Vliet op de Kade in oktober 1944, bouwden de Polar Bears een baileybrug over het water. Die Britse divisie had de naam te danken aan een oefening op IJsland. Het Polar Bear-monument werd onthuld op 5 mei 1960. Dit monument bestaat uit een hoge zuil met een ijsbeer erop en boven het voetstuk de wapenschilden van de gemeente, provincie en de regimenten Duke of Wellington en Leicestershire. De paters Redemptoristen plaatsten uit dankbaarheid het beeld van de aartsengel Michaël voor de Onze Lieve Vrouwekerk (Kade 21). Zij en de buurtbewoners vonden tijdens de oorlog onderdak in het klooster.

Bevrijdingsgedichten
Langs de route vind je op diverse plaatsen stickers met een QR-code naar Bevrijdingsgedichten van de Roosendaalse Gedichtenroute. Wanneer je de QR-code scant, kun je het gedicht direct lezen of beluisteren.   
85. Moerstraatsebaan 3, Moerstraten              Leo Lotterman - Moerstraten 1944
 71. Kade 35 , Roosendaal                                     Andre Verwijmeren - De Polar Bear 
72. Kadeplein 3, Roosendaal                                Cees Sep - Roosendaal bevrijd 
73. Kade 23, Roosendaal                                       Babette van Rijt - 75 jaar Vrijheid 


Liberation Route Markers
De Liberation Route volgt het pad dat de geallieerden bewandelden tijdens de bevrijding van West-Europa. Luisterplekken vertellen, via een luisterzuil, een verhaal over de gebeurtenissen tijdens de laatste oorlogsjaren. Dit geeft een levensechte indruk van wat er zich precies op die plek heeft afgespeeld tijdens de bevrijding. Tijdens de Bevrijdingsfietsroute kom je langs drie luisterzuilen.
153. Vredeskapel, Nispen – Verlangen naar vrede 
152. Markt, Wouw – Vliegende bommen
151. Kade, Roosendaal – Bommen en sigaretten